Чăваш Республикин Елчĕк районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă
учреждени «Кивĕ Эйпеçри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул» йышăннă 89 №-лĕ хушăвĕпе çирĕплетнĕ
2015-2016 вĕренÿ çулĕнче 8-мĕш класра вĕренекенсене чăваш чĕлхипе сĕннĕ пĕтĕмĕшле тĕрĕслев ĕçĕ
Сад ырлăхĕ
Вăрманта шултăра йывăçсем тахçанах ешĕл тумне улăштарнă. Унта çав тери шăп. Çилсĕр çанталăкра тăп чарăнса тăрса итлесен сарăхнă çулçă вĕлтĕртетсе ÿкнине те илтейĕн. Сад хăйĕн симĕс тумне хывсах хывман-ха: акаци, чие тĕмĕсем сип-симĕсех лараççĕ. Улмуççисем кăна чăл-чал чăпарланнă. Вĕсен çатрака турачĕсем шап-шурă шултăра улмасем пуснипе çĕрелле усăна-усăна аннă.
Лавр Кузьмич хăйĕн садĕнче антоновка çеç ÿстерет. Пурлăха типтерлĕ тыткалакан пахчаçăн сĕтелĕ çинче хĕл варринче те улма татăлмасть. Кун таврăнса хĕвел çур еннелле сулăнсан Лавр Кузьмич пасара çур кило таякан шултăра, тутлă, кĕрпеклĕ улма ешчĕкĕ- ешчĕкĕпе кăларать. Майрасем ун улмине, пĕр- пĕринпе çапăçса тенĕ пекех, ăмăртмалла туянаççĕ.
– Лайăх пулнă çул кашни улмуççирен вун пилĕкшер пăт туса илетĕп. Ун чухлĕ çимĕçе ăçта чикес. Ачам-пăчам çук, арăмпа иксĕмĕре нумай кирлĕ мар, – тет вăл.
– Ытлашшине сутатăп вара, кăларса тăкаймăн ĕнтĕ пухнă ырлăха. Çынсем пек таçта инçене кайса çÿреместĕп эпĕ, усламшăн çунмастăп, хам садра аппаланнă хакне тавăрсан та çитет мана. (150 сăм.) (А.Арт.)
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Федорова Елена Сергеевна хатĕрленĕ
Текстне Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006 çулта кăларнă кĕнекерен илнĕ
Чăваш Республикин Елчĕк районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă
учреждени «Кивĕ Эйпеçри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул» йышăннă 89 №-лĕ хушăвĕпе çирĕплетнĕ
2015-2016 вĕренÿ çулĕнче 6-мĕш класра вĕренекенсене чăваш чĕлхипе сĕннĕ пĕтĕмĕшле тĕрĕслев ĕçĕ
Кайăк пурнăçĕ
Çынсенни пекех, кайăксен те кашнин хăйĕн юрри-кĕвви, хăйĕн савăнăçĕпе хурлăхĕ, хăйĕн тусĕсемпе тăшманĕсем пур иккен. Пĕр кайăкăн юрри ансат, тин калаçма вĕренекен ача сăмахĕсем пек. Теприн кăткăс, пуян, вун ик кукăрлă. Пĕр кайăк вăрманта сăпай кăна пурăнать, никама тивмест, никама кансĕрлемест. Тепри пурне те хăвалать, пурне те хĕсĕрлет.
Акă çывăхрах чăп-чап! чăп-чап! тунă сасă илтĕнет. Ку пилеш кайăкĕ. Сукмакран инçе те мар тепĕр пĕчĕк кайăк хыр йĕкелне кăшăклать. Ку вăл кукăр сăмса, хĕл кунĕнчех чĕпĕ кăларакан хитре кайăк.
Сасартăк темле кайăк кÿлĕрен вĕлтĕртетсе чупса тухрĕ. Ишсе мар, чупса тухрĕ, мĕншĕн тесен вăл шыв айĕнче те çĕр çинчи пекех çÿрет иккен. Вăл хăйне валли апат-çимĕç шырать. Вăрман çерçийĕ теççĕ ăна. (113 сăм.) (К.Турхан.)
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Федорова Елена Сергеевна хатĕрленĕ
Текстне Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006 çулта кăларнă кĕнекерен илнĕ
Чăваш Республикин Елчĕк районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă
учреждени «Кивĕ Эйпеçри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул» йышăннă 89 №-лĕ хушăвĕпе çирĕплетнĕ
2015-2016 вĕренÿ çулĕнче 5-мĕш класра вĕренекенсене чăваш чĕлхипе сĕннĕ пĕтĕмĕшле тĕрĕслев ĕçĕ
Уйăх витĕмĕ
Çĕре пĕрмаях уйăх витĕм кÿрет. Çак витĕме вара çĕр çинчи пĕтĕм чĕр чун, çав шутра тĕрлĕ ÿсен-тăран та туять. Тулли уйăх вăхăтĕнче ÿсен-тăран çĕн уйăхринчен нумайрах шыв çăтать.
Уйăх витĕм кÿнĕрен клеткăсенче те, тавралăхра та тĕрлĕ химилле пулăмсем улшăнаççĕ. Ÿсен-тăран, пахча çимĕçсем, тĕрлĕ улма-çырла тулли уйăх чухне хăвăртрах ÿсеççĕ.
Акас, лартас ĕçсене уйăх хушăнса пынă чух, тĕрлĕ сиенлĕ хурт-кăпшанкăпа çум курăксене пĕтерес тесен уйăх катăлса пынă чухне тумалла. Тымар çимĕçсене типĕ çанталăкра, уйăх катăлса пынă чухне пухса кĕртме тăрăшмалла.
Уйăх тулнă чух йывăç-тĕмсен турачĕсене иртме хушмаççĕ. Вĕсем пушшех те нумай хунавланса кайма пултараççĕ.
Авал сиплĕ курăксене уйăх тулнă кун ир-ирех пухма тăрăшнă. (109 сăм.) («Хыпар».)
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Федорова Елена Сергеевна хатĕрленĕ
Текстне Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006 çулта кăларнă кĕнекерен илнĕ
Чăваш Республикин Елчĕк районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă
учреждени «Кивĕ Эйпеçри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул» йышăннă 89 №-лĕ хушăвĕпе çирĕплетнĕ
2015-2016 вĕренÿ çулĕнче 9-мĕш класра вĕренекенсене чăваш чĕлхипе сĕннĕ пĕтĕмĕшле тĕрĕслев ĕçĕ
Тайма пуç сана, Чăваш çĕр-шывĕ!
Акă ман умра каллех мĕн ачаран палланă манми вырăнсем! Эпĕ хура тул ани урлă выртакан сукмакпа Турикасран Çавалкаса утатăп. Вăйлă пулать кăçал пирĕн колхозăн хура тулĕ: вăл шап-шурă чечеке ларнă, аякран пăхсан хура тул уйĕ çине юр çуса тултарнăнах туйăнать. Кунта пыл хурчĕсем çăвăр уйăрнă чухнехи евĕр вĕçеççĕ. Чарăнса тăрса итлесен çакă лăпкă уйра вĕсем илемлĕн сĕрленĕ сасă çеç илтĕнет. Хĕвел анăçалла сулăннă пулин те шăрăх чакман-ха. Кăнтăрла çитичченех Выл шывĕ хĕррине тапăра аннă кĕтÿ халĕ те хăпарман. Улăхра утă çулса пĕтернĕ, купасене капана кĕртнĕ. Унта та кунта тирпейлĕ капансем курăнаççĕ. Вĕсем тавра çатан карта тытса çавăрнă. Ыраш пулса çитет, тĕшши хыта пуçланă. Кĕçех вырма тухмалла, ял-ялĕнче вырма тытăннă та ĕнтĕ… Ǎшă çил питĕ вăйсăр. Çавăнпа ялсем çывăхĕнчи çил арманĕсем, авăрас-и, авăрас мар-и тенĕ пек, çунаттисене ÿркевлĕн çавăрса лараççĕ. Хулăн та çÿллĕ ÿснĕ ыраш çийĕн чĕлтĕр-чĕлтĕр эрешленсе, выляса ăрша юхать…
Эй, нихçан асран кайми, куç тулли тăван кĕтесĕм! Тĕрлĕ енче, нумай çĕр-шывра пулса куртăм эпĕ, çапах сан пек чуна килĕшнĕ çĕр урăх тупаймарăм. Карпатри çÿллĕ тусем те, Кавказри шарлак шывсем те, Крымри кипариссемпе пальмăсем те, Çĕпĕрти сĕм-сĕм вăрмансем те, Карелири çап-çутă кÿлĕсем те çук кунта. Çапах та сан Атăлпа Сăр хушшине вырнаçнă йăмраллă ялусемпе çĕнĕ хулусем, тыр-пуллă хирÿсемпе ешĕл вăрманусем тунсăхланă чĕремшĕн виçесĕр хаклă, тăван кĕтесĕм! Тайма пуçăм сана, пире кун кăтартнă, вăй-хал парса ÿстернĕ, тĕнче умне тухма пулăшнă Чăваш çĕр-шывĕ!.. (150 сăм.) (А.Артемь.)
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Федорова Елена Сергеевна хатĕрленĕ
Текстне Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006 çулта кăларнă кĕнекерен илнĕ
Чăваш Республикин Елчĕк районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă
учреждени «Кивĕ Эйпеçри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул» йышăннă 89 №-лĕ хушăвĕпе çирĕплетнĕ
2015-2016 вĕренÿ çулĕнче 7-мĕш класра вĕренекенсене чăваш чĕлхипе сĕннĕ пĕтĕмĕшле тĕрĕслев ĕçĕ
Мĕн-ши вăл илем?
Илем… Сăмахĕ те мĕнле янравлăн, ăшшăн илтĕнет. Ахальтен мар ăна паллă тĕпчевçĕ Н.И.Ашмарин чăваш чĕлхинчи чи хитре сăмахсенчен пĕри тет. Пусăрăнчăк та пăтранчăк шухăш-туйăма сирет вăл. Кăмăла çĕклентерет. Асамлă вăй-хăват пур тейĕн çав унра. Çичĕ тĕспе йăлкăшакан асамат кĕперне асăрхатпăр-и е çепĕç кайăк юррине илтетпĕр – пирĕн пит-куç çуталать, чĕрене темле ăшă туйăм çупăрланăн туйăнать.
Çĕр чăмăрне чĕрĕлĕх кÿрекен хĕвел çутипе ăшшине туйса мĕнле çын чĕри савăнмасть-ши, унăн илемĕпе кам киленмест-ши? Ахальтен мар ăна çĕр çинчи пур халăх юратса кашни хăйĕн чĕлхипе сăвă-юрăра ăшшăн мухтать. (90 сăм.) (Г.Хлебн.)
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Федорова Елена Сергеевна хатĕрленĕ
Текстне Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006 çулта кăларнă кĕнекерен илнĕ
Тěрěслев ěçěсем
Урок 4 Çырса илни.
Ун юлташě -сунчăк.
Илемпи çумăртан хăрамасть. Унăн юлташ пур.Вăл
сунчăк ятлă. Çумăр çума пуçлать. Илемпи сунчăкне алла илет.
Урок 14 Диктант.
Çил
мěнле пулать?
Çил сывлăш куçнипе
пулать. Ашă сывлăш çÿлелле хăпарать.Ун вырăнне сивě сывлăш пырса йышăнать.
Çапла пуçланать çил.
Çулталăкěпех çил
вěрекен вырăнсенче çил арманěсем те лартаççě.
Урок 22 Диктант.
Шупашкар.
Шупашкар-илемлě хула. Хулара фабрикăсемпе
заводсем нумай. Чечек клумбисем, садсем илем кÿреççě хулана. Автобуссемпе троллейбуссем
нумай. Поезд сасси илтěнет. Тÿпере самолет вěçет.
Урок 30
Диктант.
Пыл хуçисем.
Ачасем вăрман уçланкнче чечек пухаççě. Тунката
умěнче пыл хурчěсем хěвěшеççě.
Юнашара çăка ÿсет. Ун çумěнче-лутра йывăç.
Варри-хăвăл. Унта пыл хурчěсем кěре-кěре- тухаççě. Еçлеме пěр самантлăха та
чарăнмаççě
Çырса илни.
Урок 37
Кампур.
Слава шкултан таврăннă. Çул синче вăл йытă çури
тупнă. Йытă çури хурлăхлăн нăйкăшнă
Ача йытă çурине килне илсе кайнă. Ăна вăл
Кампур ят панă. Пăхма пуçланă. Халě Кампур пысăк йытă. Вăл Славăна питě
юратать.Ăна шкула çитичченех ăсатса ярать.
Урок 53
Диктант.
Çăлтăрсем чěнеççě.
Паян Андриянăн техникумра юлашки экзамен. Ĕç
кěтет ăна. Çакăн çинчен ěмěтленет Андриян. Емěтěн çуначěсем асамлă.
Тÿпере тăрă. Çăлтăрсем çиçеççě. Хăйсен
илемне кăтартаççě. Вěсем хăйсем патне чěнеççě.
Урок 59 Çырса
илни
Надя
Павлова.
Надя ача чухнех балерина пулма ěмěтленнě. Вăл
ташлама питě юратнă.
Шкулта ташă кружокне çырăннă .Вěрену çулě вěçěнче
ташă кружокне Пермьри хореографии училищинчен хăнасем килнě. Вěсем турех
Надьара пысăк талант асăрхаççě.
Виççěмěш класс пěтерне хыççăн Надя Пермь
хулине пуçтарăнма пуçланă Вěсем унта ашшěпе пěрле кайнă.
Училищěне вěренме кěме пине яхăн ача пынă. Вěсенчен
темиçе ачана суйласа илмелле. Надя экзаменсене пите аван тытнă. Ана вěренме
илнě.
Çулсем иртнě .Надя училищěрен вěренсе тухнă.
Вал 15 çултах тěнчипе паллă балерина пулса тăнă.
Урок 64.
Диктант.
Ирхине.
Ăшă çил вěрет. Симěс чăрашсемпе хырсем хулен хумханаççě.
Сарă хěвел курăнчě. Симěс курăк çинче чěрě сывлăм ялтăрать. Шăрăх кун çывхарать.
Хирте сарă тулă хумханать.
Урок 83 Диктант.
Йытằ
çури.
Альма пěчěк ачасене питě кằмаллать. Кунěпех
выляма хатěр вăл вěсемпе. Кайри ури çине тăрса тăрăх сикет. Малти урине алă
пана пек пама пěлет. Ачасемшěн- хаклă чěр чун хура сăмса.
Çырса
илни.
Урок 89. Тăвайккинче.
Ачасем урамра юр тăвайкки купаларěç.Кайран шыв
сапрěç те апат çиме килěсене саланчěç.
Костя ачасемпе пěрле ěçлемерě. Чуречерен
вěсем ěçленине варттан пăхса ларче.
Тăвайкки патěнче никам та юлмарě. Коля тăркăч
тăхăнчě те тăвайкки патне тухрě.
Шыв сапнă юр шăнма ěлкернě. Костя ниепле те
тăвайкки тăррине хăпараймаре.Вара вăл тăвайккине хăйăр сапса тухрě. Халě
çăмăлланах хăпарчě.
Ярăнса анма пуçларě те… Аяла çитичченех
чикеленсе кайрě. Сăмсине катрě. Тăркăч хăйăр тăрăх шумасть иккен.
Изложени.
Урок 96 Ташă
ăсти
Нина ачасене пуçтарчě. Ял çыннисене концерт
лартса пама сěнчě Ачасем хаваспах килешрěç. Тăрăшса хатěрленчěç.
Кěтнě кун çитрě.Юля сăвă каларě. Валя юрă
юрларě Аля фокуссем кăтартрě. Аркаш чаваш ташшисем ташларě.
Шкул пěтернě хыççăн Аркаш малалла вěренчě.
Аслă пěлÿ илчě. Чăваш патшалăх юрăпа ташă ансамблěнче ěçлеме пуçларě. Чěкеç пек
çăмăллăн ташлать вăл. Пултарулăхне кура ăна Чăваш Республикин тава тивěçлě
артисчě ятне пачěç.
Урок 101 Диктант.
Коля.
Коля – тирпейлě ача. Вảл шкулта та лайảх
вẻренет. Унằн кằсйинче шурả сảмса тутảрẻ. Коля кẻсьене ытлашши япала
чикмест.Çавảнпа унан кẻсйи яланах таса.
Ешĕл курăк хушшинче
Сап-сарă чечек ӳсет,
Аслă Силпи ялĕнче
Нарспи ятлă хĕр ӳсет.
Пичĕ-куçĕ пит хӳхĕм,
Хирти сарă чечек пек.
Икĕ куçĕ хуп-хура,
Икĕ хура шăрçа пек.
Явăнаççĕ хыçалта
Çивĕт вĕçĕ кăтрисем.
Утса-утса пынă чух
Шăнкăртатать тенкисем.
Куçĕсемпе пăхнă чух
Каччăн чĕри çĕкленет,
Çӳхе тути кулнă чух
Каччăн чунĕ çемçелет.
Хирти сарă чечеке
Ăшă куçпа кам пăхмĕ?
Ун пек лайăх хитре хĕре
Мĕнле каччă юратмĕ?
Хĕвел анса ларсăнах
Питне çăвать, шăлăнать,
Вăййа тухма шӳлкеме
Кăкăрĕ çине çакать,
Шăнкăр-шăнкăр теветне
Хулпуççи урлă ярать,
Хĕрлĕ пурçăн тутăрне
Хĕрле çавăрса çыхать.
Вăйăсенче ун сасси
Кайăк сасси евĕрлĕ,
Ахăлтатса кулнă чух
Çирĕп çын ку темелле.
Вăйă саланичченех
Савăнтарать сассипе.
Ирхи çăлтăр хăпарса
Йăл-йăл кулать тӳпере.
Хăйĕн ашшĕ килĕнче
Нарспи канлĕ çывăрать:
Ырă тĕлĕксем курса
Тĕлĕкре те савăнать.
Ирех тăрать, тумланать,
Нарспи ĕçе тытăнать:
Е пурçăн çип илет те
Юрла-юрла тĕрĕ тăвать;
Е çĕлеме ларать те,
шăрçа пек пулать —
Сӳс хӳреллĕ хурçă йытă
Пĕр кĕрет те пĕр тухать;
Е пир тĕртме ларать те
Вылянтарать ăсине;
Е хултăрчă тытать те
Çипне тиет çĕррине;
Е сак çинчи кушакĕ
Питне çăва пуçласан,
Апат хатĕр хăнашăн
Алли-ури çăмăлран…
Аван иртрĕ пурăнăç
Хĕрĕн çулĕ туличчен,
Ашшĕ килне хăтана
Çичĕ ютран киличчен.
Нарспи ашшĕ Михетер
Çĕрме пуян пурăнать.
Вăл хăй хĕрне юратать,
Нарспийĕпе мухтанать:
«Ман хĕр пекки камăн пур?
Кама пӳрнĕ ун пек хĕр?
Пушмак çук-и хĕрĕмĕн?
Çӳрет-и вăл тенкĕсĕр?
Силпи ялĕ ĕмĕрне
Ун пек хĕрсем курас çук!
Пĕр чăваш та хăй хĕрне
Михетер пек пăхас çук!
Михетере мĕн çитмен?
Мĕнĕм çук-ши çуртăмра?
Кĕмĕл тенкĕ, тĕртнĕ пир
Сахал-ши-мĕн çӳпçемре?
Тырă-пулă туллиех
Ишĕлмест-и кĕлетре?
Çу, сĕт-турăх, сăра-пыл
Тулли мар-и нӳхрепре?»
Чăн сăмахăн суйи çук:
Михетерĕн мĕн çитмест?
Пĕтĕм ялта пĕр пуян,
Ăна никам çитеймест.
Унăн çурчĕ хула пек,
Кĕрсен витĕр тухма çук.
Хуралтисен тăррине
Чăх-чĕп вĕçсе çитме çук.
Картиш тулли япала
Купаланса выртаççĕ.
Кĕлет тулли тыррисем
Тăкăнас пек тăраççĕ.
Урхамах пек лашисем
Утă-сĕлĕ çиеççĕ,
Унăн выльăх-чĕрлĕхсем
Пичĕке пек çӳреççĕ.
Турикасри çак кил-çурт
Аякранах курăнать —
Пирĕн ватă Михетер
Тивĕçлипе мухтанать.
Çак ырă çын Михетер,
Хăйĕн хĕрне юратса,
Аслă çăварни хыççăнах
Хучĕ ăна çураçса.
Пулас туя ял-йышсем
Тӳсеймесĕр кĕтеççĕ:
— Икĕ пуян пĕрлешсен
Шеп те пулĕ туй! — теççĕ. —
Çинçе хăçан çитĕ-ши?
Епле вăхăт ирттерес?
Çимĕк кунĕ инçе-ши?
Епле унчченех тӳсес? —
Михетерĕн килĕнче
Парне валли çĕлеççĕ.
Туйăн хăватне сиссе,
Вăйран тухса ĕçлеççĕ.
Анчах Нарспи, сарă хĕр,
Туй пуласран хурланать:
Вăрттăн-вăрттăн вăл йĕрет,
Сетнер ятне асăнать.
Ял вĕçĕнче, тукасра,
Пĕчĕкçеççĕ пӳрт ларать.
Амăшĕпе çак пӳртре
Сетнер ача пурăнать.
Чипер ача Сетнерĕн
Пĕр урхамах лаши пур,
Ватă карчăк амăш пур,
Вĕри юнлă чĕри пур,
Кунĕн-çĕрĕн ĕçлеме
Икĕ вăйлă алли пур.
Тăшман пуçне пĕтерме
Вĕри вут пек çилли пур.
Унтан урăх Сетнерĕн
Нимĕн те çук япала.
(Анчах асту: Михетер
Хĕрне памасть çукалла.)
Пирĕн Нарспи, сарă хĕр,
Çав Сетнере юратать,
Çавăнпала сарă хĕр
Туй пуласран хурланать.
Çӳллĕ валак патĕнче
Ватă йăмра ешерет.
Куллен ирех çавăнта
Сетнер Нарспие кĕтет.
Кĕте-кĕтех шăварать
Урхамах пек лашине.
Шыва анать витрепе
Нарспи куллен ирхине.
Нарспи икĕ витрипе
Шăлтăр-шалтăр килет-çке,
Савăннипе Сетнерĕн
Чĕри кăлт-кăлт сикет-çке.
Нарспин çӳхе тутисем
Кулаççĕ-çке таçтанах,
Çӳллĕ валак пуçĕнче
Сетнер тăрать çутăлсах.
Йăлтăр-ялтăр куçĕсем
Сар хĕр çине пăхаççĕ,
Сар мăйăхлă тутисем
Ăшă сăмах калаççĕ.
Тÿрех контент патне сиксе каç
Петĕр Хусанкай Хусанта тата Мускавра вĕреннĕ. Национализмшăн айăпласа арестленĕ литератора тĕнче вăрçи тухса кайнă çул ирĕке кăларнă. Çыравçă чăвашла литературăшăн поэзин мĕн пур жанрĕпе ĕçлесе пуян эткерлĕх хăварнă. Тĕплĕнрех →
Эп — чăваш ачи, саватăп
Хамăрăн Чăваш çĕрне.
Вăл — кипке те ман, сăпка та,
Ăна манмăп ĕмĕрне.Хумханать-и аслă Атăл,
Каш кашлать-и сĕм вăрман —
Савнă çĕрĕм-шывăм ман вăл,
Сас парать мĕн авалтан.
Эп — чăваш ачи, саватăп
Ĕмĕрхи Шупашкара.
Халь вăл çÿллĕ те, паха та,
Тек лармасть лупашкара.
Шупашкар вăл — манăн шанчăк,
Çутă ĕмĕт, аслă шкул.
Вĕренсе тухсан аванччĕ,
Аслă пулĕччĕ ман çул.
Эп — чăваш ачи, саватăп
Чĕвĕл-чĕвĕл чĕлхене.
Юратап юрра-сăвва та,
Купăса та кĕслене.
Юрататăп вуламашкăн
Чăвашла та вырăсла.
Ик чĕлхе вăл — ик ăс маншăн,
Эп пуласшăн ик ăслах!
↓ ↓ ↓
Малаллийĕ пĕлтерÿ хыççăн
Эпир пĕр-пĕр патшалăх тытса тăракан учреждени мар.
Тектсене ирĕклĕн тишкерсе хаклатпăр. Произведенисене сĕрĕмлĕх, сутлăх е пропаганда тĕллевĕпе мар – шырав, цитатăлу тунă чухне çăмăллăх кÿрессишĕн вырнаçтаратпăр.
– VulaCv, Вула чăвашла редакцийĕ
Сайта кĕртнĕ çĕнĕ текстсем:
↓ ↓ ↓
Малаллийĕ
Ачасем, пирĕн заставăна пĕр пограничник пĕччен мар, хăй вĕрентнĕ ăслă йытăпа пычĕ. Эп сире çав пограничник çинчен кĕскен те пулин каласа парасшăн. Пĕррехинче унăн акă мĕнле ĕç пулнă.
… Аслати пуç тăрринчех кĕмсĕртетнĕ те таçта инçетелле, ют çĕршыв еннелле, хăлтăртатса кайнă. Çумăр чалăшшăн çапса, шавласа çума тытăннă. Смирнов пограничник плащ-палаткине пĕркеннĕ те хыр çумĕнче выртнă. Ун çумĕнче пирĕн хайхи Кашкăр ларнă.
Çумăр вăйланнăçем вăйланнă. Таврана сăнама та хĕн пулнă: лайăх курăнман. Çапах та Смирнов хăйне сăнама хушнă вырăна тимлĕн тинкернĕ. Кашкăр хăлхисене чăнк тăратнă та пит вичкĕн итленĕ.
Çумăр Смирновăн тумтирне нӳрлентернĕ, пограничник шăннипе чĕтреме пуçланă, ăшăнас тесе, йытти çумнерех тĕршĕннĕ.
Каç пулас умĕн çумăр лăпланнă. Çил çаплах хытă вĕрнĕ-ха. Çак самантра Смирнов çумĕнче ларакан йытă хăлхисене вăшт хускатса илнĕ. Кашкăр халь-халь малалла сиксе ӳкес пек чĕтреннĕ. Смирнов йытта аллипе тĕксе лăплантарнă та чикĕ урлă каçакан çынсене курнă. Вĕсем çывăхрах, Смирнов еннеллех килеççĕ. Пограничник хăйĕн юлташĕсене сигнал панă: ракета янă.
Тăшмансем хăвăртрах тарса пытанас тесе вăрмана кĕрсе кайнă. Смирнов вĕсен çулне пӳлнĕ. Чикĕ пăсакансем ăна пеме тытăннă. Смирнов хăй те пенĕ: автоматран пĕр черет кăларса ярсан, икĕ тăшман çĕре ӳкнĕ. Анчах ытти тăшмансем малаллах шунă.
Смирнов çул хĕрринчи тĕмеске çине хăпарнă. Унта пĕр тӳннĕ хыр выртнă. Хыра аслати çапнă, тымарĕ-мĕнĕпех кăкласа ывăтнă иккен. Смирнов йывăç пулнă вырăнти лакăма сикет те тăшмансем çине вут-хĕм сирпĕтме пуçлать.
Акă, тăшмансем ăна çавăрса илме хатĕрленеççĕ, виçĕ енчен те атакăлаççĕ. Пĕр сĕмсĕр пуля Смирнов аллине пырса тивнĕ. Пограничникĕн куç хуралса килнĕ.
«Неушлĕ чикĕ урлă каçса кайма пултарĕç ирсĕрсем?! Мĕн калĕç вара мана юлташсем, мĕн калĕç шăллăмсем, пиччесем, мĕн калĕ атте-анне, Тăван çĕршыв…» — шухăшланă Смирнов хăйăрлă çĕр çине выртса.
Çывăхрах темскер çăтăр-çатăр тунă. Смирнов куçне уçнă та хăй патнелле шуса пыракан тăшмансене курнă, вара шăлне çыртса, граната илнĕ, ăна вирлĕн вăркăнтарнă. Çулăм йăлтăртатнă, хăрушшăн шартлатни илтĕннĕ.
Çав вăхăтра Смирнов, тепĕр гранатине илес тесе, каялла çаврăннă. Хыçалта, инçех те мар, çын мĕкĕлтетнĕ. Ку мĕн тата?! Пограничник хăй йыттине вĕçертсе янă. Йытă çав тăшман çине сиксе укнĕ, ăна çĕр çине тăсса ӳкернĕ.
Смирнов патне сылтăм енчен, хыр, чăрăш йывăççисен хыçне хӳтĕленсе, татах тăшмансем пынă. Пограничник юлашки гранатине ывăтма хатĕрленнĕ. Анчах ăна пĕренепе çапнă пекех, темскер пырса лекнĕ.
Смирнов тăнсăр пулса ӳкнĕ, ăна иккĕмĕш пуля пырса тивнĕ.
Тăшмансем çак самантпа усă курса, ун патнех çывхарма шутланă. Вĕсем çирĕм-вăтăр утăмра кăна. Мĕн тумалла ĕнтĕ…
Пограничник патне кĕçех йытă чупса пынă, вăл йынăшнă, Смирнова сăмсипе тĕрткеленĕ. Çакна пула каллех Смирнов тăна кĕнĕ. Пĕтĕм вăйне пухса, юлашки гранатине ывăтнă:
— Тăван çĕршыв сывă пултăр! — тенĕ вăл.
Вара каллех сулăнса кайса, хыр çине кукленнĕ.
Смирнов çакăн пек кăшкăрнине юлташĕсем те илтнĕ.Вĕсем вăрмантан сиксе тухнă та тăшмансене хупăрласа илнĕ. Смирнов пограничнике, тăнсăр пулнăскере, часах санчаçа леçнĕ. Вăл тепĕр кунтан тин тăна кĕнĕ. Тăна кĕрсенех:
— Ну, мĕнле, тăшмансене веçех пĕтернĕ-и? — тесе ыйтнă.
— Пĕтернĕ, — тенĕ ăна юлташĕсем.
— Юрĕ эппин, — тенĕ те Смирнов йăл кулса илнĕ, вара çывăрса кайнă.
Ачасем, пирĕн заставăна пĕр пограничник пĕччен мар, хăй вĕрентнĕ ăслă йытăпа пычĕ. Эп сире çав пограничник çинчен кĕскен те пулин каласа парасшăн. Пĕррехинче унăн акă мĕнле ĕç пулнă.
… Аслати пуç тăрринчех кĕмсĕртетнĕ те таçта инçетелле, ют çĕршыв еннелле, хăлтăртатса кайнă. Çумăр чалăшшăн çапса, шавласа çума тытăннă. Смирнов пограничник плащ-палаткине пĕркеннĕ те хыр çумĕнче выртнă. Ун çумĕнче пирĕн хайхи Кашкăр ларнă.
Çумăр вăйланнăçем вăйланнă. Таврана сăнама та хĕн пулнă: лайăх курăнман. Çапах та Смирнов хăйне сăнама хушнă вырăна тимлĕн тинкернĕ. Кашкăр хăлхисене чăнк тăратнă та пит вичкĕн итленĕ.
Çумăр Смирновăн тумтирне нӳрлентернĕ, пограничник шăннипе чĕтреме пуçланă, ăшăнас тесе, йытти çумнерех тĕршĕннĕ.
Каç пулас умĕн çумăр лăпланнă. Çил çаплах хытă вĕрнĕ-ха. Çак самантра Смирнов çумĕнче ларакан йытă хăлхисене вăшт хускатса илнĕ. Кашкăр халь-халь малалла сиксе ӳкес пек чĕтреннĕ. Смирнов йытта аллипе тĕксе лăплантарнă та чикĕ урлă каçакан çынсене курнă. Вĕсем çывăхрах, Смирнов еннеллех килеççĕ. Пограничник хăйĕн юлташĕсене сигнал панă: ракета янă.
Тăшмансем хăвăртрах тарса пытанас тесе вăрмана кĕрсе кайнă. Смирнов вĕсен çулне пӳлнĕ. Чикĕ пăсакансем ăна пеме тытăннă. Смирнов хăй те пенĕ: автоматран пĕр черет кăларса ярсан, икĕ тăшман çĕре ӳкнĕ. Анчах ытти тăшмансем малаллах шунă.
Смирнов çул хĕрринчи тĕмеске çине хăпарнă. Унта пĕр тӳннĕ хыр выртнă. Хыра аслати çапнă, тымарĕ-мĕнĕпех кăкласа ывăтнă иккен. Смирнов йывăç пулнă вырăнти лакăма сикет те тăшмансем çине вут-хĕм сирпĕтме пуçлать.
Акă, тăшмансем ăна çавăрса илме хатĕрленеççĕ, виçĕ енчен те атакăлаççĕ. Пĕр сĕмсĕр пуля Смирнов аллине пырса тивнĕ. Пограничникĕн куç хуралса килнĕ.
«Неушлĕ чикĕ урлă каçса кайма пултарĕç ирсĕрсем?! Мĕн калĕç вара мана юлташсем, мĕн калĕç шăллăмсем, пиччесем, мĕн калĕ атте-анне, Тăван çĕршыв…» — шухăшланă Смирнов хăйăрлă çĕр çине выртса.
Çывăхрах темскер çăтăр-çатăр тунă. Смирнов куçне уçнă та хăй патнелле шуса пыракан тăшмансене курнă, вара шăлне çыртса, граната илнĕ, ăна вирлĕн вăркăнтарнă. Çулăм йăлтăртатнă, хăрушшăн шартлатни илтĕннĕ.
Çав вăхăтра Смирнов, тепĕр гранатине илес тесе, каялла çаврăннă. Хыçалта, инçех те мар, çын мĕкĕлтетнĕ. Ку мĕн тата?! Пограничник хăй йыттине вĕçертсе янă. Йытă çав тăшман çине сиксе укнĕ, ăна çĕр çине тăсса ӳкернĕ.
Смирнов патне сылтăм енчен, хыр, чăрăш йывăççисен хыçне хӳтĕленсе, татах тăшмансем пынă. Пограничник юлашки гранатине ывăтма хатĕрленнĕ. Анчах ăна пĕренепе çапнă пекех, темскер пырса лекнĕ.
Смирнов тăнсăр пулса ӳкнĕ, ăна иккĕмĕш пуля пырса тивнĕ.
Тăшмансем çак самантпа усă курса, ун патнех çывхарма шутланă. Вĕсем çирĕм-вăтăр утăмра кăна. Мĕн тумалла ĕнтĕ…
Пограничник патне кĕçех йытă чупса пынă, вăл йынăшнă, Смирнова сăмсипе тĕрткеленĕ. Çакна пула каллех Смирнов тăна кĕнĕ. Пĕтĕм вăйне пухса, юлашки гранатине ывăтнă:
— Тăван çĕршыв сывă пултăр! — тенĕ вăл.
Вара каллех сулăнса кайса, хыр çине кукленнĕ.
Смирнов çакăн пек кăшкăрнине юлташĕсем те илтнĕ.Вĕсем вăрмантан сиксе тухнă та тăшмансене хупăрласа илнĕ. Смирнов пограничнике, тăнсăр пулнăскере, часах санчаçа леçнĕ. Вăл тепĕр кунтан тин тăна кĕнĕ. Тăна кĕрсенех:
— Ну, мĕнле, тăшмансене веçех пĕтернĕ-и? — тесе ыйтнă.
— Пĕтернĕ, — тенĕ ăна юлташĕсем.
— Юрĕ эппин, — тенĕ те Смирнов йăл кулса илнĕ, вара çывăрса кайнă.
№
№
Урок теми
Сехетсен шучĕ
Урок тĕсĕ
Вĕрентÿ хатĕрĕсем
Тĕрĕслев
Программăн хăнăху
пайĕ
Асăрхат-
тарусем
1
Тăван
чĕлхе чуна çĕклет.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
«Шупашкар – чăвашсен тĕп
хули»,»Чăвашсен паллă çыннисем» кĕнеке выставки
Калаçу ирттерни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани, викторина ирттерни, сочинени сăмах
вĕççĕн çырни.
2
Вĕреннине аса илесси. Япала ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, Л.П.Сергеев
СД, Ш.,2006.
Сăмах диктанчĕ ирттерни,
хăнăхтарусемпе ĕçлени, япала ячĕсене морфологи
тишкерĕвĕ туни.
3
Вĕреннине аса илесси. Паллă ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи
Вăйăсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, паллă ячĕсене морфологи тишкерĕвĕ
туни
4
Вĕреннине аса илесси. Хисеп ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, тестсем.
Тестсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, хисеп ячĕсене морфологи тишкерĕвĕ туни
5,6
Сочинени евĕр изложени.
«Çĕмĕрт».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
М.Г. Данилова, М.З.Табакова. Соч. евĕр излож.
Ш., 2007,69с.
Изложени çырни.
7
Вĕреннине аса илесси. Местоимени.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, тестсем.
Тестсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, местоименисене морфологи тишкерĕвĕ туни
8
Вĕреннине аса илесси. Наречи.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, ДП, Ш.,
2006,108с.
Суйлав диктанчĕ ирттерни,
хăнăхтарусемпе ĕçлени, наречисене морфологи
тишкерĕвĕ туни
9
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Сăр
тăрăхĕнче».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,77с.
Диктант
Диктант çырни.
10
Тишкерÿ урокĕ.
1 сех.
Йăнăш.-пе ĕçлесси
Панă сăмахсенче орфографи
йăнăшĕсем тупни, предл.-сенче грамм. йăнăшĕсене
тÿрлетни, сăмах диктанчĕ çырни.
11
Глагол.
1 сех.
Хутăш урок
«Глагол ушкăнĕсем» таблица
Вăйă, словарь ĕçĕ
ирттерни, текстпа ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
12
«Манăн ĕмĕт» сочинени.
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Сочинени çырни.
13
Глаголсен пулăвĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Глаголсен пулăвĕ» таблица
Таблицăпа ĕçлени,
вăйă,словарь ĕçĕ ирттерни, текстпа
ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
14
Глаголсен пурлă тата çуклă
формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок.
Çепĕç пуплев ĕçĕ
ирттерни, ваттисен сăмахĕсен пĕлтерĕшне уçса пани,
вăйă ирттерни, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
15
Глаголсен сăпатлă формисем. Наклонени.
1 сех.
Хутăш урок.
«Сăп.-сен пĕлтерĕш.-м» таблица
Çепĕç пуплев ĕçĕ
ирттерни, таблицăпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
16,17
Изложени. «Вăрттăн пырса пăрахнă
ача».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 77с
Изложени çырни.
18
Кăтарту наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Кăтарту наклоненийĕ» схема
Вăйă ирттерни, текстпа ĕçлени,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
19
Хальхи вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Хальхи вăхăт» таблица, ДП, Ш., 2006, 77с.
Суйла диктанчĕ çырни, текстпа
ĕçлени, диспут ирттерни, йăнăшсене тÿрлетни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
20
Пулас вăхăт
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Пулас вăхăт» таблица
Тупмалли сăмахсен тупсăмĕсене тупни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
21
Иртнĕ
вăхăт. Пĕрре иртнĕ вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Пĕрре иртнĕ вăхăт» таблица, ДП,
Ш., 2006, 81с
Вăйă ирттерни, çепĕç
пуплев саманчĕ, ăнлантару диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
22, 23
Тĕрĕслев ĕçĕ. Изложени.
«Кашни япалан хăйĕн вырăнĕ».
2 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 71с.
Изложени.
Изложени çырни.
24
Темиçе иртнĕ
вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна ăнлантар-малли
урок
«Темиçе иртнĕ вăхăт» таблица,
ДП, Ш., 2006, 83с
Текстпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
суйлав диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
25
«Пирĕн ялăн кĕске историйĕ»
калав
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Калав çырни.
26
Темиçе иртнĕ вăхăт
глаголĕсене çырасси.
1 сех.
Хутăш урок.
Укерчĕксем тăрăх ĕçлени,
панă текст тăрăх диктант çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
27
Хушу наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Хушу наклоненийĕ» таблица
Текстпа ĕçлени, диспут ирттерни,
сăмахсен пĕлтерĕшне ăнлантарни, йăнăшсене
тупни, вырăсларан чăвашла куçарни.
28
Ĕмĕт наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Ĕмĕт наклоненийĕ» таблица, ДП, Ш.,
2006, 85с
Сăмах диктанчĕ çырни, словарь
ĕçĕ, вăйă ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
29
Килĕшÿ наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Килĕшÿ наклоненийĕ» таблица
«Çывăх тус» текст тăрăх
изложени çырни.
30
Тĕрĕслев ĕçĕ.
«Пĕрремĕш сунар»
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,88с.
Диктант
Диктант çырни.
31
Глаголсен сăпатсăр формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Глаголсен сăпатсăр формисем» таблица
Текстпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
хаçатран тĕслĕхсем тупни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
32
Причастисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастин тухăçлă,
тухăçсăр формисем» таблица.
Таблицăпа ĕçлени, текстпа
ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
33
Причастисен палăрту формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастисен палăрту формисем» таблица, ДП, Ш.,
2006, 91с
Таблицăпа ĕçлени, текстпа
ĕçлени, суйлав диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
34
Хальхи причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастисен вĕçленĕвĕ»
таблица
Таблицăпа ĕçлени, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
35, 36
Сочинени евĕр изложени.
«Ялти пурнăç»
2 сех
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
М.Г. Данилова, М.З.Табакова. Соч. евĕр излож.
Ш., 2007,79с.
Сочинени çырни.
37
Иртнĕ причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна ăнлантар-малли
урок
«Причастисен вĕçленĕвĕ»
таблица, ДП, Ш., 2006, 92с
Таблицăпа ĕçлени, суйлав
диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
38
Пулас причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
ДП, Ш., 2006, 93с
Ăнлантару диктанчĕ çырни, доска
умĕнче ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
39
Пулмалли причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Укерчĕк тăрăх калав çырни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
40
Çителĕклĕх причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
ДП, Ш., 2006.
Карточкăсемпе ĕçлени, суйлав
диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
41
Деепричастисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Текстпа ĕçлени, кĕнекери текст
тăрăх диктант çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани
42
Деепричастисен пулăвĕ
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Деепричастисен пулăвĕ» таблица, ДП, Ш.,
2006, 100с
Текстпа, таблицăпа ĕçлени,
йăнăш тупни, асăрхаттару диктнчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани
43
Причастисемпе деепричастисене вĕреннине аса
илсе çирĕплетесси.
1 сех.
Пĕтĕмлетÿпе аса илÿ урокĕ.
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Тестсемпе ĕçлени, электрон
вĕренÿ пособийĕпе ĕçлени.
44
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Хĕле
кĕрес умĕн».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,102с.
Диктант
Диктант çырни.
45
Инфинитив.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Текстпа ĕçлени,ÿкерчĕк
тăрăх диалог йĕркелени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани
46
Глаголсене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Глаголсен тишкерÿ йĕрки, ДП, Ш., 2006,
104с
Глаголсене морфологи тишкерĕвĕ туни,
ăнлантару диктанчĕ çырни.
47
«Асăмра юлнă пĕр самант» сочинени.
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Сочинени çырни.
48
Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев
пайĕсем. Хыç сăмахсем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,117с.
Ăнлантару диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
49
Хыç сăмахсене морфологи
тишкерĕвĕ тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Хыç сăмахсен тишкерÿ йĕрки,
ДП, Ш., 2006, 117с
Хыç сăмахсене морфологи тишкерĕвĕ
туни, комментариллĕ диктант çырни.
50
Союзсем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Союзсен ушкăнĕсем» таблица
Таблицăпа ĕçлени, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
51
Союзсене тĕрĕс çырасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
ДП, Ш., 2006, 120с
Ирĕклĕ диктант çырни,
карточкăсемпе ĕçлени.
52
Союзсене морфологи тишкерĕвĕ тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Союзсен тишкерÿ йĕрки, тестсем.
Союзсене морфологи тишкерĕвĕ туни,
тестсемпе ĕçлени.
53, 54
Изложени. «Ошибка на обелиске».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Изложение вырӑсла куçарса çырни.
55
Татăксем
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Татăксен ушкăнĕсем» таблица
Таблицăпа ĕçлени, текста тишкерни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
56
Татăксене тĕрĕс çырасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Л.П.Сергеев Сăмах диктанчĕ. Ш., 2006.
Словарь диктанчĕ çырни,
çепĕç пуплев саманчĕ ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
57
Татăксене союзсемпе танлаштарасси.
2 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,122с
Ăнлантару диктанчĕ çырни,
çыхăнуллă предложенисем туни, татăксене союзсенчен
уйăрмалли, вĕсене тĕрĕс çырмалли
хăнăхтарусем пурнăçлани.
58
Татăксене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Татăксен тишкерÿ йĕрки
Татăксене морфологи тишкерĕвĕ туни,
карточкăсемпе ĕçлени.
59, 60
Изложени.
«Хăйма вăрри»
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 71с
Изложени.çырни.
61
Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев
пайĕсене вĕреннине аса илесси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Тестсемпе, электрон вĕренÿ пособийĕпе
ĕçлени.
62
Междометисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Междоме-тисен ушкăнĕсем» таблица
Словарь ĕçĕ ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
63
Междометисене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Междометисен тишкерÿ йĕрки
Междометисене морфологи тишкерĕвĕ туни,
карточкăсемпе ĕçлени.
64
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Чăваш
чĕлхи – тăван чĕлхе».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,125с
Диктант
Диктант çырни.
65-68
VII класра
вĕреннине аса илсе çирĕплетесси
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Пĕлĕве тĕрĕслемелли
хăнăхтарусем, тестсем ирттерни.
Тěрěслев ěçěсем
Урок 4 Çырса илни.
Ун юлташě -сунчăк.
Илемпи çумăртан хăрамасть. Унăн юлташ пур.Вăл
сунчăк ятлă. Çумăр çума пуçлать. Илемпи сунчăкне алла илет.
Урок 14 Диктант.
Çил
мěнле пулать?
Çил сывлăш куçнипе
пулать. Ашă сывлăш çÿлелле хăпарать.Ун вырăнне сивě сывлăш пырса йышăнать.
Çапла пуçланать çил.
Çулталăкěпех çил
вěрекен вырăнсенче çил арманěсем те лартаççě.
Урок 22 Диктант.
Шупашкар.
Шупашкар-илемлě хула. Хулара фабрикăсемпе
заводсем нумай. Чечек клумбисем, садсем илем кÿреççě хулана. Автобуссемпе троллейбуссем
нумай. Поезд сасси илтěнет. Тÿпере самолет вěçет.
Урок 30
Диктант.
Пыл хуçисем.
Ачасем вăрман уçланкнче чечек пухаççě. Тунката
умěнче пыл хурчěсем хěвěшеççě.
Юнашара çăка ÿсет. Ун çумěнче-лутра йывăç.
Варри-хăвăл. Унта пыл хурчěсем кěре-кěре- тухаççě. Еçлеме пěр самантлăха та
чарăнмаççě
Çырса илни.
Урок 37
Кампур.
Слава шкултан таврăннă. Çул синче вăл йытă çури
тупнă. Йытă çури хурлăхлăн нăйкăшнă
Ача йытă çурине килне илсе кайнă. Ăна вăл
Кампур ят панă. Пăхма пуçланă. Халě Кампур пысăк йытă. Вăл Славăна питě
юратать.Ăна шкула çитичченех ăсатса ярать.
Урок 53
Диктант.
Çăлтăрсем чěнеççě.
Паян Андриянăн техникумра юлашки экзамен. Ĕç
кěтет ăна. Çакăн çинчен ěмěтленет Андриян. Емěтěн çуначěсем асамлă.
Тÿпере тăрă. Çăлтăрсем çиçеççě. Хăйсен
илемне кăтартаççě. Вěсем хăйсем патне чěнеççě.
Урок 59 Çырса
илни
Надя
Павлова.
Надя ача чухнех балерина пулма ěмěтленнě. Вăл
ташлама питě юратнă.
Шкулта ташă кружокне çырăннă .Вěрену çулě вěçěнче
ташă кружокне Пермьри хореографии училищинчен хăнасем килнě. Вěсем турех
Надьара пысăк талант асăрхаççě.
Виççěмěш класс пěтерне хыççăн Надя Пермь
хулине пуçтарăнма пуçланă Вěсем унта ашшěпе пěрле кайнă.
Училищěне вěренме кěме пине яхăн ача пынă. Вěсенчен
темиçе ачана суйласа илмелле. Надя экзаменсене пите аван тытнă. Ана вěренме
илнě.
Çулсем иртнě .Надя училищěрен вěренсе тухнă.
Вал 15 çултах тěнчипе паллă балерина пулса тăнă.
Урок 64.
Диктант.
Ирхине.
Ăшă çил вěрет. Симěс чăрашсемпе хырсем хулен хумханаççě.
Сарă хěвел курăнчě. Симěс курăк çинче чěрě сывлăм ялтăрать. Шăрăх кун çывхарать.
Хирте сарă тулă хумханать.
Урок 83 Диктант.
Йытằ
çури.
Альма пěчěк ачасене питě кằмаллать. Кунěпех
выляма хатěр вăл вěсемпе. Кайри ури çине тăрса тăрăх сикет. Малти урине алă
пана пек пама пěлет. Ачасемшěн- хаклă чěр чун хура сăмса.
Çырса
илни.
Урок 89. Тăвайккинче.
Ачасем урамра юр тăвайкки купаларěç.Кайран шыв
сапрěç те апат çиме килěсене саланчěç.
Костя ачасемпе пěрле ěçлемерě. Чуречерен
вěсем ěçленине варттан пăхса ларче.
Тăвайкки патěнче никам та юлмарě. Коля тăркăч
тăхăнчě те тăвайкки патне тухрě.
Шыв сапнă юр шăнма ěлкернě. Костя ниепле те
тăвайкки тăррине хăпараймаре.Вара вăл тăвайккине хăйăр сапса тухрě. Халě
çăмăлланах хăпарчě.
Ярăнса анма пуçларě те… Аяла çитичченех
чикеленсе кайрě. Сăмсине катрě. Тăркăч хăйăр тăрăх шумасть иккен.
Изложени.
Урок 96 Ташă
ăсти
Нина ачасене пуçтарчě. Ял çыннисене концерт
лартса пама сěнчě Ачасем хаваспах килешрěç. Тăрăшса хатěрленчěç.
Кěтнě кун çитрě.Юля сăвă каларě. Валя юрă
юрларě Аля фокуссем кăтартрě. Аркаш чаваш ташшисем ташларě.
Шкул пěтернě хыççăн Аркаш малалла вěренчě.
Аслă пěлÿ илчě. Чăваш патшалăх юрăпа ташă ансамблěнче ěçлеме пуçларě. Чěкеç пек
çăмăллăн ташлать вăл. Пултарулăхне кура ăна Чăваш Республикин тава тивěçлě
артисчě ятне пачěç.
Урок 101 Диктант.
Коля.
Коля – тирпейлě ача. Вảл шкулта та лайảх
вẻренет. Унằн кằсйинче шурả сảмса тутảрẻ. Коля кẻсьене ытлашши япала
чикмест.Çавảнпа унан кẻсйи яланах таса.
№
№
Урок теми
Сехетсен шучĕ
Урок тĕсĕ
Вĕрентÿ хатĕрĕсем
Тĕрĕслев
Программăн хăнăху
пайĕ
Асăрхат-
тарусем
1
Тăван
чĕлхе чуна çĕклет.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
«Шупашкар – чăвашсен тĕп
хули»,»Чăвашсен паллă çыннисем» кĕнеке выставки
Калаçу ирттерни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани, викторина ирттерни, сочинени сăмах
вĕççĕн çырни.
2
Вĕреннине аса илесси. Япала ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, Л.П.Сергеев
СД, Ш.,2006.
Сăмах диктанчĕ ирттерни,
хăнăхтарусемпе ĕçлени, япала ячĕсене морфологи
тишкерĕвĕ туни.
3
Вĕреннине аса илесси. Паллă ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи
Вăйăсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, паллă ячĕсене морфологи тишкерĕвĕ
туни
4
Вĕреннине аса илесси. Хисеп ячĕ.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, тестсем.
Тестсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, хисеп ячĕсене морфологи тишкерĕвĕ туни
5,6
Сочинени евĕр изложени.
«Çĕмĕрт».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
М.Г. Данилова, М.З.Табакова. Соч. евĕр излож.
Ш., 2007,69с.
Изложени çырни.
7
Вĕреннине аса илесси. Местоимени.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, тестсем.
Тестсем ирттерни, хăнăхтарусемпе
ĕçлени, местоименисене морфологи тишкерĕвĕ туни
8
Вĕреннине аса илесси. Наречи.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Петрова Л.Г. Хăнăхтару пуххи, ДП, Ш.,
2006,108с.
Суйлав диктанчĕ ирттерни,
хăнăхтарусемпе ĕçлени, наречисене морфологи
тишкерĕвĕ туни
9
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Сăр
тăрăхĕнче».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,77с.
Диктант
Диктант çырни.
10
Тишкерÿ урокĕ.
1 сех.
Йăнăш.-пе ĕçлесси
Панă сăмахсенче орфографи
йăнăшĕсем тупни, предл.-сенче грамм. йăнăшĕсене
тÿрлетни, сăмах диктанчĕ çырни.
11
Глагол.
1 сех.
Хутăш урок
«Глагол ушкăнĕсем» таблица
Вăйă, словарь ĕçĕ
ирттерни, текстпа ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
12
«Манăн ĕмĕт» сочинени.
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Сочинени çырни.
13
Глаголсен пулăвĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Глаголсен пулăвĕ» таблица
Таблицăпа ĕçлени,
вăйă,словарь ĕçĕ ирттерни, текстпа
ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
14
Глаголсен пурлă тата çуклă
формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок.
Çепĕç пуплев ĕçĕ
ирттерни, ваттисен сăмахĕсен пĕлтерĕшне уçса пани,
вăйă ирттерни, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
15
Глаголсен сăпатлă формисем. Наклонени.
1 сех.
Хутăш урок.
«Сăп.-сен пĕлтерĕш.-м» таблица
Çепĕç пуплев ĕçĕ
ирттерни, таблицăпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
16,17
Изложени. «Вăрттăн пырса пăрахнă
ача».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 77с
Изложени çырни.
18
Кăтарту наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Кăтарту наклоненийĕ» схема
Вăйă ирттерни, текстпа ĕçлени,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
19
Хальхи вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Хальхи вăхăт» таблица, ДП, Ш., 2006, 77с.
Суйла диктанчĕ çырни, текстпа
ĕçлени, диспут ирттерни, йăнăшсене тÿрлетни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
20
Пулас вăхăт
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Пулас вăхăт» таблица
Тупмалли сăмахсен тупсăмĕсене тупни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
21
Иртнĕ
вăхăт. Пĕрре иртнĕ вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Пĕрре иртнĕ вăхăт» таблица, ДП,
Ш., 2006, 81с
Вăйă ирттерни, çепĕç
пуплев саманчĕ, ăнлантару диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
22, 23
Тĕрĕслев ĕçĕ. Изложени.
«Кашни япалан хăйĕн вырăнĕ».
2 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 71с.
Изложени.
Изложени çырни.
24
Темиçе иртнĕ
вăхăт.
1 сех.
Çĕнĕ темăна ăнлантар-малли
урок
«Темиçе иртнĕ вăхăт» таблица,
ДП, Ш., 2006, 83с
Текстпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
суйлав диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
25
«Пирĕн ялăн кĕске историйĕ»
калав
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Калав çырни.
26
Темиçе иртнĕ вăхăт
глаголĕсене çырасси.
1 сех.
Хутăш урок.
Укерчĕксем тăрăх ĕçлени,
панă текст тăрăх диктант çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
27
Хушу наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Хушу наклоненийĕ» таблица
Текстпа ĕçлени, диспут ирттерни,
сăмахсен пĕлтерĕшне ăнлантарни, йăнăшсене
тупни, вырăсларан чăвашла куçарни.
28
Ĕмĕт наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Ĕмĕт наклоненийĕ» таблица, ДП, Ш.,
2006, 85с
Сăмах диктанчĕ çырни, словарь
ĕçĕ, вăйă ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
29
Килĕшÿ наклоненийĕ.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Килĕшÿ наклоненийĕ» таблица
«Çывăх тус» текст тăрăх
изложени çырни.
30
Тĕрĕслев ĕçĕ.
«Пĕрремĕш сунар»
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,88с.
Диктант
Диктант çырни.
31
Глаголсен сăпатсăр формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Глаголсен сăпатсăр формисем» таблица
Текстпа ĕçлени, вăйă ирттерни,
хаçатран тĕслĕхсем тупни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
32
Причастисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастин тухăçлă,
тухăçсăр формисем» таблица.
Таблицăпа ĕçлени, текстпа
ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
33
Причастисен палăрту формисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастисен палăрту формисем» таблица, ДП, Ш.,
2006, 91с
Таблицăпа ĕçлени, текстпа
ĕçлени, суйлав диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
34
Хальхи причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Причастисен вĕçленĕвĕ»
таблица
Таблицăпа ĕçлени, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
35, 36
Сочинени евĕр изложени.
«Ялти пурнăç»
2 сех
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
М.Г. Данилова, М.З.Табакова. Соч. евĕр излож.
Ш., 2007,79с.
Сочинени çырни.
37
Иртнĕ причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна ăнлантар-малли
урок
«Причастисен вĕçленĕвĕ»
таблица, ДП, Ш., 2006, 92с
Таблицăпа ĕçлени, суйлав
диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
38
Пулас причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
ДП, Ш., 2006, 93с
Ăнлантару диктанчĕ çырни, доска
умĕнче ĕçлени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
39
Пулмалли причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Укерчĕк тăрăх калав çырни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
40
Çителĕклĕх причасти.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
ДП, Ш., 2006.
Карточкăсемпе ĕçлени, суйлав
диктанчĕ çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани.
41
Деепричастисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Текстпа ĕçлени, кĕнекери текст
тăрăх диктант çырни, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани
42
Деепричастисен пулăвĕ
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Деепричастисен пулăвĕ» таблица, ДП, Ш.,
2006, 100с
Текстпа, таблицăпа ĕçлени,
йăнăш тупни, асăрхаттару диктнчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани
43
Причастисемпе деепричастисене вĕреннине аса
илсе çирĕплетесси.
1 сех.
Пĕтĕмлетÿпе аса илÿ урокĕ.
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Тестсемпе ĕçлени, электрон
вĕренÿ пособийĕпе ĕçлени.
44
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Хĕле
кĕрес умĕн».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,102с.
Диктант
Диктант çырни.
45
Инфинитив.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Текстпа ĕçлени,ÿкерчĕк
тăрăх диалог йĕркелени, учебникри хăнăхтарусене
пурнăçлани
46
Глаголсене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Глаголсен тишкерÿ йĕрки, ДП, Ш., 2006,
104с
Глаголсене морфологи тишкерĕвĕ туни,
ăнлантару диктанчĕ çырни.
47
«Асăмра юлнă пĕр самант» сочинени.
1 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Сочинени çырни.
48
Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев
пайĕсем. Хыç сăмахсем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,117с.
Ăнлантару диктанчĕ çырни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
49
Хыç сăмахсене морфологи
тишкерĕвĕ тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Хыç сăмахсен тишкерÿ йĕрки,
ДП, Ш., 2006, 117с
Хыç сăмахсене морфологи тишкерĕвĕ
туни, комментариллĕ диктант çырни.
50
Союзсем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Союзсен ушкăнĕсем» таблица
Таблицăпа ĕçлени, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
51
Союзсене тĕрĕс çырасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
ДП, Ш., 2006, 120с
Ирĕклĕ диктант çырни,
карточкăсемпе ĕçлени.
52
Союзсене морфологи тишкерĕвĕ тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Союзсен тишкерÿ йĕрки, тестсем.
Союзсене морфологи тишкерĕвĕ туни,
тестсемпе ĕçлени.
53, 54
Изложени. «Ошибка на обелиске».
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Изложение вырӑсла куçарса çырни.
55
Татăксем
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Татăксен ушкăнĕсем» таблица
Таблицăпа ĕçлени, текста тишкерни,
учебникри хăнăхтарусене пурнăçлани.
56
Татăксене тĕрĕс çырасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Л.П.Сергеев Сăмах диктанчĕ. Ш., 2006.
Словарь диктанчĕ çырни,
çепĕç пуплев саманчĕ ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
57
Татăксене союзсемпе танлаштарасси.
2 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,122с
Ăнлантару диктанчĕ çырни,
çыхăнуллă предложенисем туни, татăксене союзсенчен
уйăрмалли, вĕсене тĕрĕс çырмалли
хăнăхтарусем пурнăçлани.
58
Татăксене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Татăксен тишкерÿ йĕрки
Татăксене морфологи тишкерĕвĕ туни,
карточкăсемпе ĕçлени.
59, 60
Изложени.
«Хăйма вăрри»
2 сех.
Çыхăнуллă пуплеве аталантар-малли
урок
Г.Ф.Брусова. ИТП. Ш.,1997, 71с
Изложени.çырни.
61
Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев
пайĕсене вĕреннине аса илесси.
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Тестсемпе, электрон вĕренÿ пособийĕпе
ĕçлени.
62
Междометисем.
1 сех.
Çĕнĕ темăна
ăнлантар-малли урок
«Междоме-тисен ушкăнĕсем» таблица
Словарь ĕçĕ ирттерни, учебникри
хăнăхтарусене пурнăçлани.
63
Междометисене морфологи тишкерĕвĕ
тăвасси.
1 сех.
Çирĕплетÿ урокĕ
Междометисен тишкерÿ йĕрки
Междометисене морфологи тишкерĕвĕ туни,
карточкăсемпе ĕçлени.
64
Тĕрĕслев ĕçĕ. «Чăваш
чĕлхи – тăван чĕлхе».
1 сех.
Тĕрĕслев урокĕ
Л.Г.Петрова, В.А.Егорова ДП, Ш., 2006,125с
Диктант
Диктант çырни.
65-68
VII класра
вĕреннине аса илсе çирĕплетесси
1 сех.
Аса илÿ урокĕ
Тестсем, электрон вĕренÿ пособийĕ.
Пĕлĕве тĕрĕслемелли
хăнăхтарусем, тестсем ирттерни.
Салам тепӗр хут! (Привет ещё раз!)
Мы с вами подошли к последней части этой недели. А поговорим мы вот о чем:
1) Моя семья
2) Моя квартира
1) Моя семья – Манӑн ҫемье (кил-йыш)
Атте – папа
Анне – мама
Пичче – старший брат
Шӑллӑм – младший брат
Аппа – старшая сестра
Йӑмӑк – младшая сестра
Асанне – бабушка (с папиной стороны)
Асатте – дедушка (с папиной стороны)
Кукамай – бабушка (с маминой стороны)
Кукаҫи – дедушка (с маминой стороны)
Авланнӑ – женат
Качча кайнӑ – замужем
Упӑшка – муж
Арӑм – жена
Ывӑл (ача) – сын
Хӗр (ача) – дочь
Кстати, слова, обозначающие старших родственников, в третьем лице категории принадлежности ведут себя несколько своеобразно.
Ашшӗ – его (ее) папа
Амӑшӗ – его (ее) мама
Пиччӗшӗ – его (ее) старший брат
Аппӑшӗ – его (ее) старшая сестра
Аслашшӗ – его (ее) дедушка (с папиной стороны)
Асламӑшӗ – его (ее) бабушка (с папиной стороны)
Кукашшӗ – его (ее) дедушка (с маминой стороны)
Кукамӑшӗ – его (ее) бабушка (с маминой стороны)
Послушайте и прочитайте небольшой текст:
Манӑн юлташ Соня ятлӑ. Вӑл Ярославль хулинчен. Соня ҫирӗм пӗррере. Вӑл университетра вӗренет. Соня качча кайман. Вӑл амӑшӗпе тата йӑмӑкӗпе пӗрле пурӑнать. Унӑн амӑшӗ Ирина ятлӑ. Вӑл хӗрӗх ҫиччӗре. Ирина вӗрентекен пулса ӗҫлет. Вӑл шкулта нимӗҫ чӗлхи вӗрентет. Вӑл упӑшкипе пӗрле мар, вӗсем тватӑ ҫул каялла уйрӑлнӑ. Надьӑн йӑмӑкӗ Полина ятлӑ, вӑл вун тваттӑра. Вӑл шкул ачи, саккӑрмӗш класра вӗренет. Полина пианино калама, юрлама тата сериалсем пӑхма юратать. Вӗсен йытӑ пур. Йытти Шерлок ятлӑ.
Теперь давайте разберем некоторые моменты:
Ярославль хулинчен – из города Ярославль
Качча кайман – не замужем
Пӗрле / пӗрле мар – вместе / не вместе
Вӗрентет – преподает
Упӑшкипе – со своим мужем (упӑшка – муж)
Тватӑ ҫул каялла – четыре года назад
Уйрӑлнӑ – развелись
Шкул ачи – школьник, школьница
Саккӑрмӗш класра – в восьмом классе
Пианино калама – играть на пианино
Сериалсем пӑхма – смотреть сериалы
Йытти – их собака
Следующий текст написал мой ученик. Он из Люксембурга, но чувашский у него был на очень хорошем уровне, чем он меня очень удивил на первом уроке. :)) Итак, слушаем и читаем:
Эпӗ Томас ятлӑ. Эпӗ хӗрӗх иккӗре, юрист пулса ӗҫлетӗп. Эпӗ Люксембург тӗп хулинче пурӑнатӑп. Манӑн аттепе анне те кунта пурӑнаҫҫӗ. Вӗсен тӑватӑ кушак пур. Манӑн кушак ҫук. Эпӗ авланман, пӗччен пурӑнатӑп. Манӑн йӑмӑк тата шӑллӑм пур. Йӑмӑк Юдит ятлӑ, вӑл качча кайнӑ. Унӑн виҫӗ ача пур: икӗ хӗр тата пӗр ывӑл. Вӗсем шкула ҫӳреҫҫӗ. Эпӗ вӗсене питӗ юрататӑп. Манӑн шӑллӑм пур, вӑл авланнӑ. Вӑл хӗрӗхре. Унӑн икӗ ывӑл пур. Вӗсем Каспар тата Оскар ятлӑ.
Тӗп хулинче – в столице
Аттепе анне – папа с мамой
Авланнӑ / авланман – женат / не женат
Пӗччен пурӑнатӑп – живу один
Шкула ҫӳреҫҫӗ – ходят в школу
А теперь, для закрепления темы, давайте послушаем и прочитаем диалог:
– Каҫарӑр, эсир качча кайнӑ-и?
– Ҫук-ха, качча кайман.
– Эсир пӗччен пурӑнатӑр-и?
– Пӗччен мар, атте-аннепе пӗрле пурӑнатӑп.
– Сирӗн ҫемье пысӑк-и?
– Пысӑк мар: атте, анне тата эпӗ. Тата манӑн пичче пур.
– Пиччӗр сирӗнпе пӗрле пурӑнмасть-и?
– Ҫук, вӑл пирӗнтен уйрӑм пурӑнать. Унӑн хӑйӗн ҫемьи.
Ҫук-ха – нет ещё
Пысӑк / пысӑк мар – большой, не большой
Сирӗнпе – с вами
Пурӑнмасть – не живет
Пирӗнтен – от нас
Уйрӑм – отдельно
Унӑн хӑйӗн ҫемьи. – У него своя семья.
2) Моя квартира – Манӑн хваттер
Алӑк – дверь; алӑка уҫ – открой дверь, алӑка хуп – закрой дверь
Шӑнкӑрав – звонок
Пӳлӗм – комната; виҫӗ пӳлӗмлӗ хваттер – 3-комнатная квартира
Чӳрече – окно
Урай – пол
Мачча – потолок
Чӳрече карри – штора
Мебель – сӗтел-пукан
Тӗкӗр – зеркало
Ҫӳлӗк – полка; ҫӳлӗк ҫинче – на полке; ҫӳлӗк ҫине хур – положи на полку
Сӗтел – стол; сӗтел ҫине ларт – поставь на стол
Пукан – стул; пукан ҫине тӑр – встань на стул
Вырӑн – постель
Шкап – шкаф
Сиветмӗш – холодильник
Пусма – ступеньки
Кстати, переводы некоторых названий комнат и предметов мебели в речи пока не прижились. Поэтому зачастую вы можете услышать в разговоре такие слова как: диван, балкон, зал, утюг, телевизор, камин и, даже, кухня.
Послушайте и прочитайте текст:
Эпӗ виҫӗ пӳлӗмлӗ хваттерте пурӑнатӑп. Манӑн хамӑн уйрӑм пӳлӗм пур. Вӑл питӗ ҫутӑ тата хӑтлӑ. Манӑн пӳлӗмре пӗр чӳрече пур. Чӳрече карри шурӑ тӗслӗ. Тата манӑн пӳлӗмре пӗр сӗтел, икӗ пукан, компьютер, тӗкӗр, кӗнеке шкапӗ тата пысӑк вырӑн пур. Пирӗн кушак манӑн пӳлӗмре ҫывӑрма юратать.
Хамӑн – свой, своя (для первого лица)
Уйрӑм – отдельный
Ҫутӑ – светлый(-ая)
Хӑтлӑ – уютный
Шурӑ – белый; шурӑ тӗслӗ – белого цвета
Тата – ещё, и
Кӗнеке шкапӗ – книжный шкаф
А сейчас, после изучения этих тем, предлагаю вам составить небольшие тексты и записать их на видео. Это ваше задание :)) Видео в конце недели необходимо скинуть в нашу группу. Я посмотрю и исправлю ошибки, если такие будут. Ну или просто похвалю, если вы маттур :))
Тавтапуҫ! Чипер :))